ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

Του Μιλτιάδη Νεκτάριου,

Καθηγητή Ασφαλιστικής Επιστήμης,

Πανεπιστήμιο Πειραιώς

Στις Βρυξέλλες, η σύγχρονη νομενκλατούρα έχει από μακρού συνειδητοποιήσει την σχεδόν πλήρη αποξένωση των πολιτών από τις ευρωπαϊκές εξελίξεις, αλλά ταυτόχρονα δεσμεύεται από την απαγόρευση των Συνθηκών για δημοσιονομικές μεταβιβάσεις μεταξύ των χωρών-μελών, οπότε έχει επικρατήσει μια παραλυτική κατάσταση πλήρους αδράνειας. Θα ισχυριστούμε στο άρθρο αυτό ότι η υπέρβαση των απαγορεύσεων των διακρατικών δημοσιονομικών μεταβιβάσεων μπορεί να γίνει με την θέσπιση ευρωπαϊκών ασφαλιστικών οργανισμών, όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασφάλισης Ανεργίας.

Το πρώτο βήμα για την οικονομική ενοποίηση της ΕΕ βασίστηκε στην ελεύθερη κυκλοφορία προϊόντων, κεφαλαίων και εργαζομένων. Είναι γνωστό από την θεωρία του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος ότι μια ελεύθερη κοινή ευρωπαϊκή αγορά θα οδηγήσει μακροπρόθεσμα στην μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας για όλους. Αυτό το συμπέρασμα, όμως, ισχύει μόνο στη θεωρία και μόνο υπό πολύ περιοριστικές προϋποθέσεις. Στην πραγματική ζωή, αυτό που συμβαίνει είναι η αύξηση των ανισοτήτων με την μεταφορά εμπορικών πλεονασμάτων στις πιο ανταγωνιστικές οικονομίες. Αυτές οι συνέπειες επιτείνονται περαιτέρω σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης.

Για αυτόν τον λόγο, οι ομάδες χωρών που μεταβαίνουν από την οικονομική στην πολιτική ένωση με την δημιουργία ομοσπονδίας (παραδείγματα: ΗΠΑ, Γερμανία, Καναδάς), συμπληρώνουν την ελεύθερη λειτουργία των αγορών με τα γνωστά εργαλεία δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής. Με λίγα λόγια, η εφαρμογή των εν λόγω πολιτικών οδηγεί σε μια αναδιανομή εισοδήματος της τάξης του 30-35% του ΑΕΠ. Στην ΕΕ, η αντίστοιχη αναδιανομή δεν ξεπερνάει το 2% του ΑΕΠ.

Αυτός είναι και ο κύριος λόγος της πλήρους απογοήτευσης της μεγάλης πλειονότητας των ευρωπαίων πολιτών, οι οποίοι ανέμεναν ότι το ισχυρότερο οικονομικό γκρουπ του πλανήτη θα ήταν σε θέση να προσφέρει μεγαλύτερη οικονομική προστασία, μέσω των μηχανισμών εξομάλυνσης των ανισορροπιών των οικονομικών κύκλων της κάθε περιφέρειας της Ένωσης. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί διότι δεν έχει γίνει ακόμα το δεύτερο βήμα για την δημιουργία μιας πολιτικής ομοσπονδίας της Ευρώπης.

Όμως, οι σχετικές διαβουλεύσεις έχουν αρχίσει. Το Think Tank BRUGEL το 2014 εκπόνησε μια μελέτη σκοπιμότητας για την δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Ταμείου Ασφάλισης Ανεργίας. Παρ’ όλο που το Άρθρο 125 της Συνθήκης δεν επιτρέπει τις δημοσιονομικές μεταφορές μεταξύ των κρατών-μελών, η πρόταση του BRUGEL προσπαθεί να υπερβεί το εμπόδιο αυτό στη βάση της λειτουργίας ενός πανευρωπαϊκού ασφαλιστικού μηχανισμού για τα ζημιογόνα ενδεχόμενα της ανεργίας, ο οποίος αφενός θα συνέβαλε στην μακροοικονομική σταθερότητα και, αφετέρου, θα επιτύγχανε την μεγαλύτερη σύγκλιση των αγορών εργασίας. Βέβαια, όπως σε όλους τους ασφαλιστικούς οργανισμούς, έτσι και εδώ προκύπτουν θέματα ηθικού κινδύνου (επηρεασμός κινήτρων των επιμέρους κρατών-μελών) και σοβαρά πρακτικά θέματα υλοποίησης του προτεινόμενου σχήματος (αντικατάσταση ή συμπλήρωση των εθνικών ταμείων ασφάλισης ανεργίας).

Η έκπληξη ήλθε από το ΔΝΤ εφέτος τον Μάρτιο, με μια πρόταση που έκανε η κυρία Λαγκάρντ για την δημιουργία ενός μηχανισμού Central Fiscal Capacity (CFC), το οποίο θα εξομαλύνει τις υφεσιακές διαστάσεις μιας επόμενης οικονομικής κρίσης, ούτως ώστε να μην επαναληφθούν οι γνωστές πολιτικές λιτότητας της περιόδου 2011-2013, με την αύξηση των φόρων και την μείωση των δαπανών. Ουσιαστικά, η κυρία Λαγκάρντ εξειδικεύει πλήρως την πρόταση του BRUGEL.

Με βάση την πρόταση του ΔΝΤ, οι χώρες-μέλη της Ευρωζώνης χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με την σχέση εθνικού χρέους/ΑΕΠ: (α) κράτη με ποσοστό μικρότερο του 85%, (β) κράτη με ποσοστό 85-120%, και (γ) κράτη με ποσοστό μεγαλύτερο του 120% (περιλαμβάνει Ελλάδα, Ιταλία και Πορτογαλία). Κάθε χώρα πληρώνει ετησίως ένα ασφάλιστρο που ανέρχεται στο 0,35% του ΑΕΠ στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασφάλισης Ανεργίας. Το Ταμείο θα καταβάλλει αποζημιώσεις όταν η ανεργία σε μια χώρα αποκλίνει σε μια συγκεκριμένη χρονιά από τον 7ετή κινητό μέσο όρο της ανεργίας (trigger mechanism). Το ποσό της ασφαλιστικής αποζημίωσης θα ανέρχεται στο 0,5 του ΑΕΠ για κάθε μονάδα απόκλισης από τον 7ετή κινητό μέσο. Επίσης, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασφάλισης Ανεργίας θα μπορεί να δανείζεται σε περιόδους μεγάλων εκταμιεύσεων, αλλά θα πρέπει να αποπληρώνει τα δάνεια με ίδιους πόρους.

Για να μειωθούν τα προβλήματα ηθικού κινδύνου προτείνονται δύο επιπλέον μέτρα:

Έχει ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι σε μια άσκηση προσομοίωσης που έκανε το ΔΝΤ για την περίοδο 1990-2016, με βάση την παραπάνω πρόταση, προέκυψε ότι η Ελλάδα θα είχε εισπράξει από το Ταμείο συνολικές αποζημιώσεις που θα ανέρχονταν στο 6% του ΑΕΠ το 2013. Στην περίοδο 2009-2016, οι καθαρές εισροές προς την χώρα μας θα ανέρχονταν στο 20% του ΑΕΠ (τις ίδιες εισροές θα είχε και η Ισπανία για την περίοδο 2008-2015). Σημειωτέον ότι οι συνολικές χρηματοδοτικές ανάγκες του Ταμείου, για όλη την Ευρωζώνη, κορυφώνονται στο έτος 2013 και αντιπροσωπεύουν το 1,1% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης (το μέγεθος αυτό μπορεί/πρέπει να συγκριθεί με το αντίστοιχο του Ευρωπαϊκού Προϋπολογισμού).

Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι ένα Ταμείο Ασφάλισης Ανεργίας με τις παραπάνω προδιαγραφές θα συντελούσε στην απορρόφηση του 50% των αρνητικών συνεπειών μιας οικονομικής ύφεσης, γεγονός εξαιρετικής σημασίας για την μακροοικονομική σταθερότητα των χωρών της Ευρωζώνης.

Το κεντρικό μήνυμα της παραπάνω ανάλυσης είναι ότι τα κέντρα αποφάσεων της ΕΕ έχουν συνειδητοποιήσει την αποξένωση των πολιτών από τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς και έχει αρχίσει πλέον η αργή αλλά σταθερή διαδικασία «έξυπνων» παρεμβάσεων που χωρίς να παραβιάζουν τις υφιστάμενες Συνθήκες, προετοιμάζουν το έδαφος για την δημιουργία των προϋποθέσεων της πολιτικής ένωσης. Με άλλα λόγια, η θέσπιση πανευρωπαϊκών ασφαλιστικών οργανισμών μπορεί να ξεπεράσει τις υφιστάμενες θεσμικές ακαμψίες της ΕΕ και να επιτύχει άμεσα και θεαματικά αποτελέσματα σε σειρά τομέων δημοσιονομικής πολιτικής. Τότε θα αναστραφούν και οι αρνητικές γνώμες των ευρωπαίων πολιτών και θα ενταθεί η δυναμική της ταχύτερης υλοποίησης της πολιτικής ΄Ένωσης.

Η νέα φάση της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα πάρει χρόνο, αλλά η Ελλάδα πρέπει να συμμετέχει σε όλα τα ενδιάμεσα στάδια.